Nei it ferline werom: It Veltmanhofke
As by’t maaitiid oer de mieden ‘t jonge grien wer rinne sil
hearre wy de klokken lieden
wurde wy wer even stil.
Omdat dy it findel droegen
en betellen mei har bloed
ienkear harren libben joegen
foar de frijheid, ék fan hjoed.
Tsjits Peanstra.
Een ongebruikelijke intro in de rubriek “Nei it ferline werom”, waarin maandelijks de herkomst van een Jirnsumer straatnaam centraal staat. Bovendien gaat de geschiedenis voor deze aflevering niet echt ver “werom yn it ferline”. Het is niet toevallig dat we in de eerste week van de meimaand met de vele 4-mei herdenkingen aandacht schenken aan het VELTMANHOFKE. Zoals op het straatnaambordje wordt aangegeven herinnert de naam aan de Jirnsumer verzetsman Nicolaas Veltman (1911-1944)
“De Kleine Bazar” was de naam van het winkeltje in de Wide Steech (op de plaats van de huidige Troefmarkt) waar Nico en zijn vrouw Catharina woonden. Nico was een bekende dorpsman, die behalve zijn winkelnering ook “sutele” met z’n petroleumkar en bezorger was van de Leeuwarder Courant.
In hun huis aan de Wide Steech was bij Nico en Catharine ook nog plaats voor een onderduiker, Jan Hulsman uit Groningen. Hij was een zoon van de hoofdredacteur van het verboden dagblad “Ons Noorden”. Het was tot oktober 1944 dat Nico zijn verzetsaktiviteiten vrijwel ongehinderd kon doen. Tot die rampzalige nacht van 4 op 5 oktober van dat jaar. De gehate “Grienen út Grou” (Grüne Polizei) deden op verschillende adressen in Jirnsum huiszoeking daar waar men onderduikers vermoedde. Bij het slaan op de winkeldeur van “De Kleine Bazar” vluchtten Nico en Jan geschrokken naar de zolder. In dit oude huis kon men door een luikje op het dak komen. Helaas bleven ze niet onopgemerkt en vielen in handen van de Grienen. Gezamenlijk met andere opgepakte, ondergedoken Jirnsumer jonge mannen ging het op de fiets, tussen de Grouster Grienen in naar Grou, waar men de verdere nacht tegen de muur moest staan van het hoofdkwartier, het huis van de Halbertsma’s aan de Nesserdyk.
De dag daarop, de 5e oktober, ging hetzelfde gezelschap weer op de fiets. Nu naar Leeuwarden om in het huis van bewaring gevangen te worden gezet. Bij het spoor wachtte er echter iemand hen op. Niemand minder dan dominee Keuning, de doopsgezinde predikant in Jirnsum. Fietsend met de groene begeleiders mee, probeerde hij hen op andere gedachten te brengen, waarschijnlijk ondersteund door religieuze argumenten. Eén van de vijandelijke begeleiders sprong van zijn fiets en schreeuwde:”Die Bibel musz sich nicht om die Politik kümmern!” En of de dominee maar zo gauw mogelijk wilde vertrekken. Zo niet, dan zou ook hij meegevoerd worden.
Op het Zaailand in Leeuwarden werden bij het hoofdkwartier van de Sicherheitsdienst de fietsen afgenomen en werden de ”arrestanten” twee-aan-twee geboeid, lopend naar de Leeuwarder gevangenis gebracht. Tien mannen werden gevangen gezet in een vierpersoons-cel. Eén van de volgende dagen was het de verjaardag van Catharina, de vrouw van Nico Veltman. In een briefje (op toiletpapier) heeft hij haar voor de laatste keer, gefeliciteerd, haar er op wijzend dat alle hulp van boven moet komen. Hij was ervan overtuigd dat na het aardse bestaan nog een leven komt, een leven zonder eind.
12 oktober 1944, ’s morgens 7 uur. Een bewaarder komt met het bevel voor Nico Veltman: “Direct aankleden, je gaat weg”. Het afscheid van zijn mede(w.o. ook Jirnsumer)gevangenen wordt als volgt beschreven door Yge Damsma in zijn boek: “1940-1945, Dit hawwe wy belibbe” : Nico miende dat er frij kaam en wie dêrom tige fleurich. Hy hie de pet op ien ear en yn de hoeke fan’e mûle de sigaret dy’t er fan de oppasser krigen hie. In hân koe er ús net jaan, want der koene mar twa fingers troch de traaljes. En mei de wurden “oant sjen” en “ik sil de groetnis oerbringe by jimme thús” is er fuortstapt.
Echter…
de twee auto’s met drie gevangenen, Nico Veltman uit Jirnsum, Roelof Algra uit Rinsumageest en de 21-jarige joodse Marcel Leiser uit Gouda, reden Jirnsum voorbij. Het einddoel was het hoofdkwartier van de SS in Wolvega. De leider aldaar (Funk) had bevel van hogerhand gekregen om drie gevangenen uit Leeuwarden te laten overbrengen. De reden daarvan was omdat in het nabijgelegen Nijeholtwolde door de ondergrondse een spoorweg was vernield teneinde een trein te laten ontsporen. Als afschrikwekkend voorbeeld moesten er drie gevangenen ter plaatse worden gefusilleerd en daarna 24 uur in het gras naast de spoorbaan blijven liggen…
Meester Tjeerd van der Zee, hoofdonderwijzer aan de R.K. School in Jirnsum deed een dag later aangifte van het overlijden van Nico en kreeg toestemming om vervoer en begrafenis te regelen.
Nico Veltman, hij is ter ruste gelegd op de Rooms Katholieke begraafplaats in Jirnsum. In “1940-1945, Dit hawwe wy belibbe”, spreekt Yge Damsma de hoop uit dat: de namme fan dizze gewoane man sûnder held-allures, ienris fêstlein wurde sil yn in Jirnsumer strjittenamme.
De onthulling werd verricht door de weduwe van Nico, frou Catharine Veltman-Tolsma, samen met burgemeester Holtrop en de vroegere Canadese sergeant George Dunlop, één van de eerste bevrijders die Jirnsum in het voorjaar van 1945 kwam binnenrijden.
Gerelateerd bericht
Historische lezing in Grou over o.a. Jirnsum →
Nei it ferline werom: FEESTEN IN JIRNSUM →
Nei it ferline werom: Ekke Blaauwstrjitte →