Update Vogelgriep
VOGELGRIEP (geactualiseerd op 8 maart 2006) Maandag 20 februari werd de afschermplicht, zo u wilt ophokplicht, voor alle pluimvee in heel Nederland van kracht vanwege de dreiging van de vogelgriep. Recente meldingen van gevallen van vogelgriep in Europa hebben hiertoe geleid. Op 22 februari heeft Minister Veerman toestemming gekregen van de Europese Commissie om hobby-pluimvee en scharrelkippen te vaccineren. Er worden momenteel concrete plannen gemaakt voor de uitvoering daarvan. Dat vergt enige tijd. Op het moment dat u dit leest kan het zijn dat de actualiteit dit schrijven al weer heeft ingehaald. Toch is het verstandig één en ander voor u op een rijtje te zetten. Voorlopig is er in ieder geval geen enkele reden voor paniek. Bezorgdheid omtrent de vogelgriep is wel op zijn plaats.
Wat is vogelgriep?
Vogelgriep, ook wel (klassieke) vogelpest of aviaire influenza genoemd, wordt veroorzaakt door verschillende griepvirussen die verwant zijn aan het menselijke griepvirus. Het is een zeer besmettelijke ziekte waar het merendeel van alle vogelsoorten gevoelig voor is. Vogelgriep is vooral erg besmettelijk voor kippen en kalkoenen. Het kan bij deze dieren een snel verlopende ziekte zijn met ernstige verschijnselen en veel sterfte. De ernst van de symptomen en het verloop van de ziekte hangen af van de virusstam, de leeftijd van de getroffen dieren en van de omstandigheden. De ziekte verspreidt zich via de lucht en via vogelmest. Sommige watervogels kunnen dit soort virussen bij zich dragen zonder er zelf ziek van te worden. Vogelpest moet níet verward worden met de Newcastle disease of pseudovogelpest. Dat wordt door een heel ander virus veroorzaakt, maar kan dezelfde symptomen geven. In Nederland worden alle bedrijfsmatig gehouden kippen en kalkoenen hiertegen (verplicht) ingeënt, evenals hobbyvogels en postduiven die deelnemen aan tentoonstellingen en wedstrijden.
Hoe gevaarlijk is vogelgriep voor mensen?
In zeer zeldzame gevallen kunnen sommige varianten van het vogelgriepvirus ook mensen infecteren. De verschijnselen variëren van milde griep tot ernstige ziekte. De recente uitbraken van vogelgriep in Azië en Turkije worden veroorzaakt door het virus H5N1, welke besmettelijk is voor mensen. In Azië zijn tot nu toe ruim 70 mensen overleden aan dit virus. Recent zijn er ook in Turkije mensen aan overleden. Degenen die besmet raakten, hadden intensief contact gehad met ziek pluimvee. Besmetting van mens naar mens is nog niet aangetoond. Maar het H5N1-virus kan genetisch zodanig veranderen (muteren) dat het makkelijker overgaat van dier op mens of van mens naar mens overdraagbaar wordt. In dat laatste geval kan de vogelgriep ontaarden in een wereldwijde griepepidemie (pandemie) onder mensen. Bestaande griepvaccins bieden daartegen geen bescherming. In de 20ste eeuw waren er 3 ernstige grieppandemieën, namelijk de Spaanse griep (1918), de Aziatische griep (1957) en de Hong Kong griep (1966). Op dit moment is van zo’n pandemie geen sprake.
Wel lijkt het vogelgriepvirus genetisch zo te veranderen dat het makkelijker van vogels op mensen overgaat. Vogels kunnen preventief ingeënt worden tegen de vogelgriep, mensen tot nu toe (nog) niet. De jaarlijkse vaccinatie tegen griep werkt dus niet tegen vogelgriep.
Hoe verspreidt vogelgriep?
Het vogelgriepvirus verspreidt zich door intensief contact met besmet pluimvee. Met name via besmette ontlasting van pluimvee en via kleine deeltjes ontlasting in de lucht. Uitwerpselen van besmette overvliegende vogels kunnen in water terechtkomen. Deskundigen achten het echter onwaarschijnlijk dat zulk water een besmettingsgevaar voor mensen vormt. Het vogelgriepvirus is van zichzelf kwetsbaar en verliest snel aan kracht. Zeker als het sterk verdund in regenwater, zwemwater of bepaalde drinkwatersystemen terecht zou komen. Het virus kan zichzelf dan onvoldoende vermenigvuldigen om in leven te blijven.
Is het wel veilig om kip of eieren te eten?
Via voedsel kan het virus in principe niet worden overgedragen, mits goed bereid! Het H5N1-virus is niet hittebestendig. Kip door en door gaar bakken of braden is overigens ook om andere redenen veiliger. Zachtgekookte eieren of producten waarin rauwe eieren verwerkt zijn moeten worden ontraden. Als in Nederland de vogelgriep zou uitbreken welke maatregelen gaan dan gelden? Als in Nederland, net als in 2003, vogelgriep uitbreekt zijn er twee scenario’s denkbaar: Besmetting van een wilde vogel: er wordt een vervoersverbod ingesteld in het beschermingsgebied 3 km rondom de vindplaats en pluimvee wordt gescreend op het voorkomen van vogelgriep. In een cirkel van 10 km, het toezichtgebied, mogen 2 weken pluimvee noch vogels vervoerd worden. Besmetting van gehouden pluimvee of vogels: de bedrijven met zieke dieren zullen ‘geruimd’ worden. Zo ook de bedrijven in een straal van 1 km rondom een besmet bedrijf. Bovendien wordt stante pede gedurende 3 dagen een algehele standstill in heel Nederland ingesteld. Dat houdt in dat er een totaal verbod van vervoer van dieren, dierlijke producten en diervoer wordt afgekondigd. Om de risico’s voor eigenaren van pluimveebedrijven en ruimers en dierenartsen zo klein mogelijk te maken zal een speciaal draaiboek van toepassing zijn. Hierbij valt te denken aan hygiënische maatregelen en het gebruik van antivirale middelen.
Wat moet ik doen als ik een dode of zieke vogel vind?
Als u een dode vogel aantreft betekent dit natuurlijk niet dat het hier om een met vogelgriep besmet dier gaat. Dagelijks sterven vogels aan natuurlijke oorzaken; de kans dat een vogel is overleden aan het vogelgriepvirus is niet groot. Eén dode vogel is dus geen reden voor ongerustheid. Als dode vogels opgeruimd moeten worden draag dan altijd wegwerphandschoenen en was uw handen na afloop. Wanneer u één of meer dode zwanen, reigers, eenden, ganzen, meeuwen of roofvogels aantreft moet u de vogels niet opruimen maar dit doorgeven aan de meldkamer van de Algemene Inspectiedienst (AID), telefoonnummer: 045-5466230. Dit is eveneens van toepassing als u een ziek exemplaar van bovenstaande soorten aantreft. Onderzoek naar het vogelgriepvirus kan dan worden uitgevoerd. Elke melding wordt serieus genomen en geregistreerd.
Is vogelgriep besmettelijk voor mijn hond of kat?
Honden en katten zijn in principe niet erg gevoelig voor de vogelgriep, maar kunnen het wel krijgen. Ook kunnen ze de ziektekiem overbrengen op pluimvee en vogels. In Thailand zijn enkele gevallen bekend waarbij tijgers besmet zijn geraakt met het H5N1-virus door het eten van rauw vlees van zieke kippen. Recent zijn ook in Duitsland en Oostenrijk besmettingen vastgesteld bij katten.
Er zijn katten aan vogelgriep gestorven, ze kunnen echter de infectie ook overleven. Er zijn tot op heden geen gevallen bekend waarbij katten mensen hebben besmet. Een besmetting bij honden is nog nooit vastgesteld. Zolang de vogelgriep niet in Nederland is vastgesteld, geldt er géén algemeen advies om katten binnen te houden en honden uitsluitend aangelijnd uit te laten.
Welke regels zijn er in Nederland nu precies van kracht?
Minister Veerman van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) heeft vanaf maandag 20 februari de afschermplicht voor pluimvee in héél Nederland afgekondigd. Dat geldt voor zowel commercieel gehouden pluimvee als ook voor hobbydieren. De afschermplicht houdt in dat er geen enkel contact mag zijn tussen pluimvee en wilde vogels. Ook moet de bovenzijde van uitloopruimtes en hokken afgedicht worden tegen het risico van besmetting via uitwerpselen van wilde trekvogels.
Markten waar pluimvee, loopvogels en postduiven worden verhandeld zijn in Nederland niet toegestaan. Tentoonstellingen, shows, wedvluchten en dergelijke met (sier)pluimvee, loopvogels of duiven zijn vanaf maandag ook verboden. Alleen overdekte markten en overdekte tentoonstellingen voor andere siervogels zijn toegestaan. Wat betekent dit voor de hobbydierhouders? kippen of ander pluimvee zoals eenden of kalkoenen moeten in een ruimte worden gehouden die aan de bovenkant ondoorlatend is. De zijkanten moeten minimaal zijn afgeschermd met gaas, zodat contact met andere vogels niet mogelijk is. laat de dieren geen oppervlaktewater drinken, zoals water uit sloten. Als er binnen een paar dagen enkele dieren doodgaan, neem dan direct contact op met uw dierenarts. De kans bestaat dat het vogelgriep is. Raak de dieren niet meer aan of draag rubberen handschoenen.
Sier- en postduiven hoeven vanaf 15 maart niet meer opgehokt te worden. Duiven vormen een gering risico voor de verspreiding van vogelgriep. Voederen en drinken dient wel in het hok plaats te vinden. Wedvluchten en tentoonstellingen worden voorlopig nog niet toegestaan.
Preventieve mogelijkheid: vaccinatie, maar… Er zullen zich lastige situaties voordoen om aan de voorwaarden te voldoen. Er is achter de schermen hard gewerkt aan een mogelijkheid om te mogen vaccineren. Hierbij zijn grote nationale, Europese en farmaceutische handelsbelangen in het spel met enorme financiële consequenties. Uitsluitend dierentuinen hadden tot nu toe ontheffing gekregen om te enten.
Op woensdag 22 februari heeft Minister Veerman ook toestemming gekregen om overig pluimvee in Nederland te vaccineren. Er worden nu concrete plannen gemaakt voor de uitvoering hiervan. Dat vergt enige tijd. Wel is bekend dat er geënt zal mogen worden met een geïnactiveerd vaccin dat maximaal ongeveer een jaar bescherming zal bieden. Dit mag alleen als er nog géén uitbraak is gesignaleerd en uitsluitend in de maanden maart, april, mei en juni. De enting heeft geen effect op de risico’s voor mensen, dieren, vlees en eieren. Desondanks mogen vlees en eieren van geënte dieren niet in het kanaal voor menselijke consumptie verschijnen, noch mogen geënte dieren de grens over. Vaccinatie is uitsluitend bedoeld voor hobby-pluimvee (zoals kippen, kalkoenen, eenden en ganzen) en scharrelkippen/kalkoenen.
Zwanen mogen niet geënt worden! De enting zal geschieden door middel van een injectie in de borst. Enting maakt vogels minder vatbaar voor het virus, maar vrijwaart een eigenaar niet van ‘ruimen’ bij een uitbraak! Verder worden de volgende voorwaarden genoemd: Uitsluitend bij de eigenaar thuis mag geënt worden. De eigenaar moet een verklaring tekenen vooraf dat hij/zij aan de voorwaarden zal voldoen. Voor de enting moeten bloedmonsters worden genomen van de te enten dieren. De te enten dieren moeten minimaal 7 weken oud zijn en worden na enting geringd. Na 3 weken moeten de dieren nogmaals geënt worden (boosterenting). Geënte dieren dienen goed geïdentificeerd en geregistreerd te worden. Pas vanaf 3 weken na de tweede enting mogen dieren weer naar buiten. Alle onkosten van bloedafname en enting zijn voor rekening van de eigenaar. Gedurende het jaar na de enting moeten nogmaals bloedmonsters worden afgenomen. Het is niet de entstof zelf die het geheel erg kostbaar maakt, het drietal visites door een dierenarts en bloedafname en onderzoekskosten zullen al gauw tussen de 100 en 200 euro bedragen. Het enige alternatief is de dieren te blijven ophokken, enting is namelijk niet verplicht. Zolang enting nog niet van toepassing is, dienen we er in ieder geval voor te zorgen dat de risico’s zo klein mogelijk worden gehouden.
Menno J. Wiersma Dierenartsenpraktijk Grou-Reduzum
Bronnen: RIVM; Min. van LNV en WVS; Voedsel en Waren Autoriteit; KNMvD en WHO.
